حفظ کورسوی شعر و ادب فارسی در دوران معاصر
تاریخ انتشار: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۰۳۴۸۵۱
آشنا کردن زنان و مردان جامعه امروز با شعر و ادبیات غنی و پربار این سرزمین کمترین اقدامی است که یک معلم در قالب یک شاعر و نویسنده می‌تواند برای دانش آموزان خود انجام دهد و در کنار آن به‌عنوان یک فعال فرهنگی و ادبی در قالب «انجمن حافظ دوستان استان مرکزی» این مقوله را در حد گسترده‌تر پیگیری کند.
به گزارش خبرنگار ایمنا، در فرهنگ ایرانیان، زندگی با شعر آغاز و با شعر بدرقه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان دومین زبان جهان اسلام و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی، با هزاران آثار گران‌سنگ درزمینه‌های مختلف ادبی، عرفانی، فلسفی، کلامی، تاریخی، هنری و مذهبی همواره موردتوجه و اعتقاد ایرانیان و مردمان سرزمین نای دور و نزدیک بوده است. باوجود حوادث و رویدادهای پر تب‌وتاب و گاه ناخوشایند، بازهم این زبان شیرین و دل‌نشین در دورترین نقاط جهان امروزه حضور و نفوذ دارد.
این حضور و نفوذ تا بدان جا شد که روز بیست و هفتم شهریور، سالروز درگذشت شهریار، شاعر معاصر ایرانی (۱۲۸۵ تا ۱۳۶۷)، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی شعر و ادب پارسی، نامیده شده است. هرچند نام‌گذاری این روز نشان‌دهنده جایگاه بالای شعر و ادب فارسی در کشورمان است اما نیاز است با سیاست‌گذاری نای صحیح و حمایت از نویسندگان، شعرا و فعالین فرهنگی و ادبی کشور این جایگاه حفظ و ارتقا یابد.
«مریم صابری نسب» ازجمله نویسندگان شعر ادب و فارسی در استان مرکزی است که تا به امروز چهارکتاب از وی منتشرشده و یک کتاب دیگر نیز در دست انتشار دارد.
به مناسبت روز شعر و ادب فارسی با این نویسنده، شاعر و معلم دلسوز دیروز و امروز درباره جایگاه شعر و ادب و فارسی و همچنین کتاب‌های وی به‌ویژه آخرین اثرش با عنوان «درختان تبرخورده» گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
مختصری درباره آثار و اشعارتان بگویید.
با ساز دلت همیشه من دم سازم / بر لشکر تیره روی شب می‌تازم / دنبال کسی پرنده‌تر می‌گردم / من فصل پرنده‌های بی‌پروازم
تا به امروز سه مجموعه شعر و یک مجموعه خاطرات دوران معلمی منتشر کرده‌ام و یک کتاب شعر دیگر هم در دست انتشار دارم.
آخرین آثار چاپ‌شده‌ام درواقع دو کتاب بود که همزمان باهم به چاپ رسیدند. مجموعه شعر «درختان تبرخورده باغ» و «وقتی معلم بودم» که گزیده خاطرات دوران معلمی است.
نگارش و سرایش «فصل بی‌پرنده» را در سال ۸۹ آغاز کردم که یک‌سال بعد در سال ۹۰ منتشر شد. چندی بعد کتاب «زنی دیگر» را نوشتم که شامل مجموعه شعرهای کوتاهم بود. در ادامه هم کتاب درختان تبر خورده باغ و وقتی معلم بودم را به رشته تحریر درآوردم.
در درختان تبر خورده باغ سعی کردم شعرم را به اوج برسانم. این کتاب گزیده‌ای از اشعار دهه‌های ۸۰ و ۹۰ شامل غزل، دوبیتی، رباعی، نیمایی، سپیدکوتاه و ژانر سه‌گانی است. اشعارم در کتاب درختان تبر خورده باغ منتخبی از سالهای آغازینی است که شعر را شروع کرده بودم تا پایان سال ۹۹.
قالب غزل و مثنوی را در «درختان تبرخورده باغ»، رباعی، سه‌گانی و دوبیتی رادر «فصل بی‌پرنده» و سه‌گانی، نیمایی، سپیدکوتاه و رباعی را نیز در «زنی دیگر» به کار گرفته و سروده‌ام.
نام «درختان تبرخورده باغ» از کجا به ذهن شما رسید و عنوان کتابتان شد؟
این عنوان برگرفته از یک رباعی است که در پشت جلد همین کتاب درج‌شده است.
هر بار که گیسوی درختان زرد است / از زندگی و زمانه سهمم درد است / مانند درختان تبرخورده باغ / بعد از تو تمام فصل‌هایم سرد است
من چه در این مجموعه و چه در مجموعه‌های قبلی هر آن‌چیزی را که حس کردم و در اجتماع دیدم به شعر درآوردم. برخی می‌گویند انگار که شما حرف دل ما را زده‌اید؛ به‌خصوص بانوان این دیدگاه رادارند.
در سرودن شعرهایتان از چه شاعری الهام و تأثیر گرفته‌اید؟
برای سرودن شعرهایم از هیچ شاعر قدیم و جدیدی تأثیر نپذیرفته‌ام. شعرهایم با حس وحال خودم و برداشت ذهنی و حاصل اندیشه‌ام و اتفاقات محیط پیرامونم است. تلاش کرده‌ام مشکلات و دردهای جامعه را با حرف‌هایم از هفت توهای جانم بیرون بکشم و در معرض دید و خوانش خوانندگان قرار دهم.
چه کنیم همین پیرامونی‌ها بیشتر با شعر و ادب فارسی مأنوس شوند؟
خود من فردی بودم که بارقه‌های نوشتن و شاعری را از دوران مدرسه داشته‌ام. اما فردی نبوده که این استعداد را کشف و شناسایی کند و پرورش دهد. ما و بچه‌هایمان پشت نیمکت‌ها نشسته‌ایم و درس‌خوانده‌ایم و مشاوری که ما را راهنمایی کند نداشته‌ایم.
بیش از دو دهه است که علاوه بر اینکه دبیر ادبیات دبیرستان‌های مختلف بودم از توانمندی‌های هرچند اندک خود استفاده کردم تا اگر فردی همچون من حتی خرده استعدادی در نویسندگی دارد شناسایی و هدایت شود.
فقط شخص و دیدگاه‌های شاخصی اهمیت دارد یا نهادها و سازمان‌های مرتبط نیز در این میان تاثیرگذارند؟
کانون‌های فرهنگی تربیتی در آموزش‌وپرورش، برگزاری کلاس، کارگاه شعر و داستان‌نویسی و شناسایی استعدادها توسط مدیران و نهادهای فرهنگی و هنری باید در این رابطه کار کنند و برنامه داشته باشند.
در مورد شخص خودم اگر همین امروز هم فردی مراجعه کند و خواستار این باشد که فرزندش با شعر و ادب مأنوس باشد، حتی اگر فضایی هم در اختیار نداشته باشم در منزل پذیرای مشتاقان به فرهنگ و ادب ایران‌زمین خواهم بود و برای رشد و پویایی این عناصر ارزشمند از هیچ کوششی دریغ نخواهم کرد.
امروز شاهدیم زنان ما ازلحاظ ادبی پیشرفت زیادی کرده‌اند. تلاش‌های زیادی در حال انجام است. من در حد توانم عمرم را صرف فرهنگ و ادبیات کرده‌ام و بازهم تا جایی که بتوانم اقدام خواهم کرد تا فرد نباشد که استعداد او خاموش بماند و کشف نشود.
جایگاه شعر و ادبیات فارسی را در جامعه امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت ادبیات و زبان فارسی در برخی استان‌های کشور همچون استان مرکزی به نسبت دهه‌های ۷۰ و ۸۰ بهتر شده اما هنوز به جایگاه ویژه خود نرسیده است. این وضعیت در همین استان مرکزی به‌طورقطع با اوایل دهه ۸۰ یا اواسط دهه ۹۰ تفاوت زیادی پیداکرده است. امروز در شهر اراک فعالیت‌های فرهنگی و ادبی متعددی داریم به‌عنوان نمونه چند کلاس حافظ خوانی در این شهر برگزار می‌شود.
شاید به شکل رسمی، تنها انجمن دوستان مرکزی اراک و تعداد انگشت‌شماری هستند که ثبت رسمی شده باشند و بقیه به شکل غیررسمی فعالیت کنند اما کلاس‌ها و نشست‌ها وجود دارد و نیز کلاس‌های مختلف دیگری همچون سعدی‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، مثنوی‌خوانی و صائب خوانی کارگاه شعر و نویسندگی در جای‌جای این شهر و استان برقرار است.
این نشان می‌دهد مردم ما علاقه‌مند به این موضوعات هستند. در رابطه با حافظ این موضوع نمود بیشتری دارد چراکه مردم ما با حافظ مانوس‌تر هستند. به دیوان او تفأل می‌زنند و عاشق غزلیاتش هستند و علاقه‌مند و مشتاق به خوانش، تفسیر و حفظ اشعار حافظ هستند. همه این‌ها نشان می‌دهد عصر معاصر دوره رشد و شکوفایی ادبیات و فرهنگ و هنر است.
پدران و مادرانی هستند که مشتاقانه فرزندان خود را به نشست‌های ادبی ما می‌آورند. دختر چهارساله‌ای داریم که نیمی از دیوان حافظ را حفظ کرده یا دختران و پسران شش تا هشت‌ساله‌ای که نقالی می‌کنند و یا خوانشگر متون ادبی کهن هستند و علاقه زیادی به این فعالیت‌ها دارند. ما نیز ایرادهای خوانشی این عزیزان را رفع کرده و برای پیشرفت آنها تلاش می‌کنیم.
بنابراین طبیعی و قطعی است آینده چنین کودکانی با آینده کودکانی که ارتباطی بافرهنگ و ادبیات سرزمین خود ندارند متفاوت باشد. این موارد نشان می‌دهد ادبیات در حال پیدا کردن جایگاه واقعی خود در دوران کنونی است.
به نظر شما مسئولان فرهنگی اقدامی برای توسعه شعر و ادبیات فارسی کرده‌اند؟
برخی از نهادها و ارگان‌ها اهمیت می‌دهند. اما تغییر یک مدیر در مواردی آسیب‌زننده است. گاهی مدیر و مسئول جدیدی که وارد کارزار فرهنگ و هنر می‌شود خودش خالی از هرگونه سابقه و تجربه ادبی و هنری است. چنین مدیری وقتی بر صندلی و کرسی امور فرهنگی و ادبی تکیه می‌کند، طبیعی است چون تهی از ایده و دانش ادبی و هنری است نه‌تنها نمی‌تواند کاری از پیش ببرد بلکه به ادبیات و هنر و فرهنگ این خطه آسیب می‌رساند.
و متأسفانه درد جامعه ادبی ما همین است. گاهی پیش می‌آید حتی مسئول مربوطه چند بیت شعر هم بلد نیست و هیچ خودش اهل ادب و هنر نیست و چه‌بسا ضد هنر است، طبیعی است این فرد نمی‌تواند سکان‌دار جامعه فرهنگی باشد. در این زمینه‌ها برخی ارگان‌ها خوب عمل کرده‌اند. نهاد کتابخانه‌های استان مرکزی ازجمله این سازمان‌ها است.
هرچند تغییر مدیر در همین نهاد ممکن است باعث تغییر خط‌مشی‌ها، رویکردها و برنامه‌ها شود. کارشناسان امور فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی نیز طی سالهای اخیر که ما با آنها همکاری کردیم بسیار عملکرد خوبی داشتند اما امسال که مدیر عوض‌شده است باید دید چگونه عمل خواهد کرد.
همین امروز که با شما صحبت کردم برنامه سالانه یادروز حافظ را پیگیری کردم که در مهرماه هرسال در اراک بسیار باشکوه برگزار می‌شده است باید دید عملکرد فرهنگی ادبی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ما امسال چگونه است و من فقط امیدوارم این همایش همچون سالهای گذشته با مساعدت‌های فراوان این اداره کل که خودش بزرگترین پشتیبان هنر و هنرمند باید باشد، شایسته‌تر از گذشته انجام بپذیرد؛ می‌دانم جاهایی ممکن است با مشکلاتی روبه‌رو شویم و اینجا است که مدیرکل جدید خودش را نشان می‌دهد که آیا در مسندی که قرارگرفته دلسوز ادبیات وفرهنگ و هنر این استان و شهر است یا خط‌مشی جز این دارد!؟ که البته اگر خدایی ناخواسته جز این باشد که بدا به حال ما، ادبیات، شعر، هنر و تمامی فعالان فرهنگی و هنری این شهر!!
چراکه برای یک فعال فرهنگی سخت است که از وقتش بگذارد تا یک رویداد ملی و استانی را باهمه موانع احتمالی که بر سر راه فرهنگ و ادبیات هست را بدون کوچک‌ترین چشم‌داشتی بخواهد برگزار کند اما با درهای بسته از همکاری نکردن مسئولان فرهنگی مواجه شود. ان‌شاء‌الله که اینگونه نخواهد شد. مردم ما تشنه و خواهان شعر و هنر و ادب هستند و از برنامه‌هایی که محوریتشان فرهنگ و ادب این سرزمین است استقبال می‌کنند.
امسال در برنامه ملی یادروز حافظ استان مرکزی که در مهرماه برگزار خواهیم کرد میزبان استادان و مهمانانی از استان فارس هستیم و امیدوارم استان و شهرمان خوش بدرخشد. مردم ما دلباخته ادبیات کهن خود هستند و حتی در برگزاری چنین برنامه‌هایی که شمار زیادی از مشتاقان را به سمت خود می‌کشاند، حاضرند تمام ساعت اجرای برنامه را حتی سر پا بایستند و ساعتی را در وادی شعر و ادبیات سپری کنند.
مسئولان و همه افرادی که در رأس امور هستند باید یاریگر و دستگیر ما در اجرای این برنامه‌ها باشند و خدا را شکر کنند که باوجود تمام موانع و مشکلات جامعه، این دلسوزان فرهنگی هستند که برای ارتقا فرهنگی شهر تلاش می‌کنند و درواقع راه را برای آنها هموار می‌کنند.
معلمان ادبیات مدارس چطور؟ آنها توانسته‌اند نقشی در توسعه شعر و ادبیات فارسی ایفا کنند؟
یک دبیر ادبیات در ابتدا باید عاشق وعلاقه‌مند به ادبیات باشد. هرچند دبیر با مشکلاتی همچون کمبود زمان تدریس برای همان سرفصل‌های کتاب درسی مواجه است بنابراین وقت و زمانی برای فعالیت‌های جانبی ندارد. اما اگر همین دبیر عاشق و دلسوز باشد می‌تواند دانش‌آموزانش را به سمت نوشتن و خوانش متون کهن راهنمایی کند.
امروز حتی در مقاطع بالای تحصیلی شاهد هستیم که یک نامه اداری ساده را با غلط‌های املایی، نگارشی، دستوری می‌نویسند. این درد و ضعف بزرگی است چراکه مشخص است توجه چندانی به ادبیات نشده است.
این نشان می‌دهد معلمان ادبیات فارسی فقط تدریس و کمتر دلسوزی کرده‌اند. اما باهمه این تفاسیر یک معلم می‌تواند در کنار درس و بحث کلاس، به مواردی که اشاره کردم بپردازد و به تربیت مشتاقان شعر و ادب اهتمام بورزد.
خود شما برای تشویق فراگیران به سمت‌وسوی شعر و ادب چه می‌کردید؟
دیوان حافظ همراه همیشگی من در کلاس‌های نگارش بود. ۱۰ دقیقه انتهای کلاس را به خوانش اشعاری از حضرت حافظ اختصاص می‌دادم تا دانش‌آموزان دست‌کم با روخوانی و صحیح خوانی اشعار کهن آشنا شوند. بنابراین اگر فردی بخواهد کاری هرچند محدود انجام دهد، می‌تواند
متأسفانه برخی از معلمان عزیز اهمیتی به استعدادهای نهفته در دانش‌آموزانشان نمی‌دهند ولی در مقابل هستند عده زیادی از همکاران که مستعدان ادبی را هدایت و راهنمایی می‌کنند.
انجمن حافظ دوستان استان مرکزی چه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را دنبال می‌کند؟
این انجمن پذیرای همه مشتاقان به شعر و ادب فارسی از کودک تا پیرمرد و پیرزن ۸۰ ساله است. اگر حتی فردی آشنا به ادبیات و زبان فارسی نباشد با شرکت خود در جلسات، خوانش‌ها را گوش می‌دهد و صحیح خواندن اشعار را یاد می‌گیرد.
بنده در همین راستای آموزش خوانش صحیح متون کهن (حافظ) مدت‌ها است باافتخار و اشتیاق به دعوت مسئول کتابخانه‌ای در حاشیه شهر اراک به آموزش حافظ و نویسندگی مشغولم و کودکان و نوجوانان علاقه‌مند را آموزش می‌دهم.
همچنین مشتاقان و علاقه‌مندان به حضرت حافظ از جای‌جای شهر اراک در نشست‌های انجمن ما (حافظ دوستان مرکزی) شرکت می‌کنند. آشناکردن زنان و مردان جامعه امروز با شعر و ادبیات غنی و پربار این سرزمین کمترین کاری است که این انجمن دنبال می‌کند و شرکت پرشور علاقه‌مندان در نشست‌ها نشان از شوق و اشتیاق مردم به یادگیری و انس با این عناصر ارزشمند دارد.
انجمن حافظ دوستان مرکزی دو دهه است فعالیت دارد. یک‌شنبه‌های هر هفته حافظ خوانی داریم. ابتدا غزل و ابیاتی از دیوان حافظ انتخاب‌شده و خوانده می‌شود. سپس طرز تلفظ صحیح و بررسی واژه به واژه را دنبال می‌کنیم و در ادامه به تفسیر اشعار و توضیح آنها می‌پردازیم. در توضیح و تشریح اشعار نیز علاوه بر بهره‌گیری بیشتر از شرح و تفسیرهای نوشته‌شده توسط بزرگان ادبیات کشور از اندیشه و حاصل ذهن و دریافت افراد به‌ویژه مدرس جوان و توانمندمان جناب آقای گودرزی استفاده می‌کنیم.
در آخر نیز مخاطب حاضر در نشست حافظ خوانی، هر آنچه را که خود او برداشت کرده و نتیجه گرفته است را در جمع بیان می‌کند. همچنین هرکدام از حاضران در نشست پرسشی باشند به پرسش آنها نیز پاسخ داده می‌شود.
گاهی در یک نشست یک‌ونیم ساعته روی دو بیت از دیوان حافظ تمرکز، بحث و تبادل‌نظر می‌کنیم. علاوه بر جلسات حافظ خوانی انجمن طی این سال‌ها برنامه‌های مختلف ادبی دیگری را نیز در کارنامه سراسر افتخار خود دارد ازجمله: برگزاری شب‌شعرهای متعدد، بزرگداشت فردوسی، بزرگداشت نظامی، عصر یلدای انجمن، بزرگداشت فرهیختگان ادبیات شهر و چندین برنامه ادبی دیگر که با مشارکت اعضا و فرهنگ دوستان اجراشده است.
همه برنامه‌ها با استقبال فراوان مردم و هر فردی که علاقه‌مند به حضرت حافظ و ادبیات باشد روبه‌رو شده است. درب اتاق جلسات حافظ ما در فرهنگسرای آینه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی به روی همه علاقه‌مندان باز است.
برنامه یا همایش خاصی برای حضرت حافظ دارید؟
یادروز حافظ را هرساله در دو دهه اخیر برگزار کرده‌ایم و امسال هم مشغول پیگیری و نامه‌نگاری و برنامه‌ریزی‌هایش هستیم. از شاعران استانی، کشوری و استادان ادبیات برای یادروز حافظ در مهرماه دعوت می‌کنیم. وقتی برنامه‌ای در مرکز استان برگزار می‌شود از همه جای استان می‌توانند در آن شرکت کنند و حضورداشته باشند و امسال باافتخار در خدمت انجمن حافظ دلیجان هم خواهیم بود.
سخن پایانی؟
چه می‌توانم بگویم جز اینکه: همتم بدرقه راه کن ای طایر قدس / که دراز است ره مقصدو من نوسفر
کد خبر 602820منبع: ایمنا
کلیدواژه: حافظ شیرازی ادبیات فارسی استان فارس استان مرکزی اراک نهاد کتابخانه های عمومی کشور کتاب زبان فارسی زبان و ادبیات روز شعر و ادبیات فارسی شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق شعر و ادب فارسی ادبیات فارسی فرهنگی و ادبی شعر و ادبیات شعر و ادب استان مرکزی حافظ دوستان یادروز حافظ فرهنگ و ادب نشان می دهد دیوان حافظ انجمن حافظ حافظ خوانی علاقه مند برنامه ها فعالیت ها حضرت حافظ اداره کل مردم ما نشست ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۰۳۴۸۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
جمهوری اسلامی؛ عصر شکوفایی ادبیات اقوام/ شیرنوایی نابغه ای که ناشناخته مانده است
خبرآنلاین - مهرداد خوشکار مقدم: «غلامرضا رزمی» متولد ۱۳۵۷ تبریز، شاعر و پژوهشگر ادبیات ترکی آذربایجانی است که با انتشار مجموعه ای پنج جلدی، جایگاه «نظام الدین امیر علی‌شیر نوایی» را در ادبیات ترکی و فارسی احیا و مسیر جدیدی در حوزه پژوهش آثار فراموش شده ایجاد کرده است. در عشق و علاقه وی به پژوهش همین بس که با وجود از دست دادن شغل خود در دوران کرونا، تمام پس انداز خود را صرف پژوهش و خلق این اثر کرده است.
به همین مناسبت گفتگویی با وی ترتیب داده ایم که می خوانید:
غلامرضا رزمی کیست و چگونه به حوزه شعر و ادب گرایش پیدا کرد؟
از کودکی به واسطه پدرم که عاشق ادبیات عاشقی بود با فولکلور و داستانهای قدیمی آذربایجان آشنا شده و گلستان سعدی نیز اولین کتاب در حوزه ادبیات فارسی بود که از عمویم هدیه گرفتم. بعدها با اشعار شعرای ترکی چون صراف و سیدعظیم شیروانی نیز آشنا شده و اواخر دبیرستان متوجه شوم می توانم شعر بگویم… با حضور در جلسات کتابخانه شهید مطهری دبیرستان فردوسی و نیز انجمن های ادبی، رفته رفته وارد این حوزه شدم.آیا عشق به ادبیات را در دانشگاه نیز ادامه دادید؟
در دانشگاه تا ارشد اصلاح نباتات تحصیل کردم اما ادبیات را رشته دانشگاهی ندیدم، ذات ادبیات عشق و تحقیق است… مواردی که در دانشگاه های امروزی بدان توجهی نمی شود.با توجه به حضورتان در انجمن های ادبی مختلف، نقطه عطف ورود شما به حوزه ادبیات ترکی آذربایجانی کجا بود؟
تا ۸۵ در هر دو حوزه ادبیات فارسی و ترکی فعالیت داشتم. در اواسط دهه ۸۰ بود که به دنبال تاسیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز، سیدقاسم ناظمی (کاردار فرهنگی ایران در ترکیه) آن زمان به عنوان نخستین رئیس این سازمان به ما اعتماد کرد و منجر به ایجاد فضای جدیدی در ادبیات ترکی آذربایجانی شد.تاسیس جشنواره بین المللی خط سوم به صورت دو زبانه (ترکی-فارسی) با حمایت سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تبریز یکی از شاهکارهای آن ایام بود که فضای افراطی و حساسیت به ادبیات اقوام را به سوی عقلانیت و اعتدال سوق داد… البته مسیری که بعدها با کج سلیقگی برخی مدیران تداوم نیافت.
به نظر می رسد چاپ دوره پنج جلدی «نظام الدین امیر علی‌شیر نوایی» با اقبال گسترده ای در محافل علمی داشته است… در این مورد بگوئید که چگونه با این شخصیت آشنا شده و پروژه تحقیقاتی خود را چگونه آغاز کردید؟
سال ۹۱ بود که یکی از دوستان ادیب ام دوره چهار جلدی از کتاب امیرعلی شیرنوایی را که در استانبول منتشر شده بود به من اهدا کرد و این موضوع نقطه آآغاز آشنایی ام با آثار این ادیب و شاعر توانمند قرن نهم شد.اهمیت علمی و ادبی «امیر علی‌شیر نوایی» چیست و چه چیزی باعث گرایش شما به سمت تحقیق و پژوهش در آثار وی شد؟
«امیر علی‌شیر نوایی» در ۳۰ سالگی به عنوان مشاور سلطان حسین بایقرا، آخرین پادشاه تیموری منصوب شد. تاثیر وی در شکوفایی علمی و فرهنگی هرات در جهان اسلام را با جایگاه خواجه نظام الملک در دوره ایلخانان مقایسه می کنند.با اینحال اما چهره این ادیب و دانشمند ایرانی در داخل کشور شناخته شده نیست. او ۳۰ اثر تالیف کرده که ۲۹ جلد آن در کتابخانه های مهم جهان اسلام موجود بوده اما کتاب «زبده التواریخ» او هنوز پیدا نشده است.
آثار وی به چه زبان هایی منتشر شده اند؟
دو کتاب «دیوان فارسی» و «رساله معما» از آثار او به زبان فارسی بوده و بقیه آثارش به زبان ترکی تالیف شده است. در آن عصر فارغ از اینکه کتاب های مولفان به چه زبانی نگاشته شده، نام آن باید عربی می بود لذا عنوان تمام آثار امیرعلی شیرنوایی و نویسندگان هم عصر او، عربی است.عمده آثار امیرعلی شیرنوایی در چه حوزه هایی است؟
از ۲۹ جلد موجود تعداد ۱۳ دیوان نظم است و بقیه به صورت نثر نگاشته شده اند.
مهمترین کتاب وی کتاب «محاکمه اللغتین» است که در حوزه ادبیات، به مقایسه زبان ترکی و فارسی پرداخته و با کتاب «میزان الاوزان» برای اولین بار رساله عروض ادبیات ترکی را نگارش کرد که کاملترین اثر ادبیات ترکی در این حوزه محسوب می شود.
علی شیر نوایی همچنین اولین تذکره الشعرای ترکی را به نام «مجالس النفائس» منتشر کرده که بعد از او مرجع تمام تذکره نویسان ادبیات ترکی و فارسی شده و حتی تذکره دولتشاهی سمرقندی نیز به سفارش او نگاشته شده است.
او در حوزه عرفان نیز دست به قلم بوده به طوریکه در کتاب «نسائم المحبه» تذکره و اندیشه ۷۷۰ عارف و صوفی آن عصر را جمع آوری و به زبان ترکی منتشر کرده است.
در سایر حوزه های علوم چه آثاری پدید آورده است؟
یکی از آثار قابل تامل امیرعلی شیرنوایی در حوزه تاریخ نگاشته شده… وی با تحقیق در سلسله های پادشاهی ایران «تاریخ ملوک عجم» را از ابتدا تا یزدگرد سوم جمع آوری و به رشته تحریر درآورده است.کتاب «تاریخ انبیا و حکما» نیز یکی دیگر از آثار او به شمار می رود که به زندگی پیامبران حضرت آدم تا حضرت محمد (ص) و فیلسوفان و حکمای یونان و ایران اختصاص دارد.
در حوزه سیاسی اجتماعی نیز کتاب «محبوب القلوب» را نوشته و همچنین مشاغل و اصناف و مناصب و شرح وظایف و حدود شرعی و فقهی و وظایف حکومتی عصر تیموری را به رشته تحریر درآورده که برای پژوهش در دوران تیموری منبعی ارزشمند به شمار می آید.
با توجه به شرایط آن دوران، امیرعلی شیرنوایی تابع چه مذهبی بوده است؟
شاید بتوان گفت که او پاسخ به این سئوال را در کتاب «نظم الجواهر» داده است. او در این اثر ۲۸۸ حدیث از حضرت علی (ع) را در قالب رباعی سروده و در اثبات شیعه بودن خود، به حضرت امیر (ع) تقدیم کرده است.او همچنین ۴۰ حدیث از پیامبر (ص) نیز به صورت رباعی سروده است.
افراد تاثیرگذار در زندگی امیرعلی شیرنوایی چه شخصیت هایی بودند؟
در وهله نخست، «سید حسین اردشیر» صوفی نامدار آن دوران در تشکیل شخصیت علمی و ادبی شیرنوایی، موثر بوده و پدر معنوی وی به شمار می رود.سلطان حسین بایقرا دومین فرد تاثیرگذار زندگی وی به شمار می آید که از کودکی باهم دوست بوده و در دربار درس خوانده بودند. گرچه شیرنوایی در ۳۰ سال اول زندگی خود مشقت های زیادی متحمل شده اما بعد از روی کار آمدن سلطان حسین بایقرا، زندگی او نیز متحول می شود.
سومین فرد موثر در زندگی او، عبدالرحمن جامی شاعر بنام آن عصر است.
نوایی همچنین در کتابی از فردی به نام «پهلوان محمد» کشتی گیر نام برده که در زندگی او تاثیرگذار بوده است.
پس از عصر تیموری چه بر سر امیرعلی شیرنوایی و آثار او آمد؟
بعد از سقوط تیموری در سال ۹۱۷ شاه اسماعیل هرات را فتح کرده و نسخ بسیاری از آثار او را به تبریز منتقل و بخشی در هرات باقی ماند؛ اما با فتح تبریز توسط عثمانی ها اغلب نسخ خطی غارت و به استانبول منتقل شده و امروزه نیز همانجا نگهداری می شوند.با اینحال آثار خطی امیر علی شیرنوایی در ایران هم کم نیست به طوریکه در همین کتابخانه مرکزی تبریز نیز ۲۰ اثر نفیس او نگهداری می شود که ۱۱ نسخه از آثار وی خطی است.
و بقیه آثار او در کجا نگهداری می شود؟
بر اساس تحقیقاتی که انجام داده ام، عمده آثار وی در موزه توپ قاپی استانبول بوده اما نسخه های نفیس دیگری در مصر، ازبکستان، روسیه، انگلیس و برخی از کتابخانه های معتبر جهان موجود است.عمده اهمیت علمی و جایگاه ادبی امیر علی شیر نوایی در تاریخ ایران چیست؟
امیرعلی شیر نوایی در آثار خود روحیه ایران گرایی دارد و تمام اقوام را داخل تاریخ ایران می بیند. لذا می توان او را منادی وحدت ترکی و فارسی دانست.گرچه تاثیرات او را نمی توان به یک حوزه خلاصه کرد اما شاید مهمترین تاثیر وی، ابداع زبان مرجع برای نگارش به ترکی با الفبای عربی و لهجه ترکی جیغاتای است که از قرن نهم تیموری تا عصر صفوی و قاجاریان و همزمان در دولت عصمانی مورد استفاده قرار می گرفت.
آثار و مکاتبات به جای مانده از منشی نادرشاه افشار و مکاتبات «نشاط اصفهانی» اولین وزیر خارجه ایران عصر فتحعلی شاه تا اذعان «یحیی کمال» عثمانی به رواج این خط و زبان حکایت از تاثیر او در این حوزه دارد.
چگونه این رسم الخط و زبان معیار از بین رفت؟
ترکی غرب شامل آذربایجان و قلمرو عثمانی تحت تاثیر زبان های عربی، فارسی و روسی بوده اما ترکی شرق از خراسان تا مرز سین کیانگ چین کمتر دچار تغییر و تحول شده بود.در قرن ۱۹ و ۲۰ چندین حادثه تاریخی باعث می شود که این رسم الخط و زبان معیار از بین برود. جدایی هرات از ایران در زمان ناصرالدین شاه و معاهده گلستان و ترکمنچای و جدایی بخشی از ایران و تسلط روسیه به قفقاز جنوبی در دوران فتحعلی شاه است. وقوع جنگ جهانی اول و سقوط امپراطوری عثمانی نیز منجر به روی کار آمدن آتاتورک و تغییر رسم الخط از الفبای عربی به لاتین شده و بدین ترتیب اتصال نسل های بعدی به آثار فرهنگی و تمدنی گذشته قطع می شود.
همزمان با این تحولات، سلسله قاجار نیز در ایران سقوط کرده و با روی کار آمدن پهلوی، دشمنی با اقوام ایرانی آغاز می شود.
با این اوصاف، وضعیت در دوره جمهوری اسلامی چگونه است؟
هرچقدر هم از برخی سیاست های فرهنگی انتقاد داشته باشیم، باید اذعان داشت که انصافاً جمهوری اسلامی عصر شکوفایی ادبیات اقوام ایرانی به ویژه ترکی آذربایجانی است؛ چراکه در این دوره سیاست های کلان، ماهیت اسلامی دارد نه قومیتی. او عقیده دارد اگر کمی عقلانیت در حوزه فرهنگی و هنر حاکم شده و فضا بازتر شود، وضعیت بهتر از این هم خواهد شد.جایگاه علی شیر نوایی را در حوزه شعر و ادبیات چگونه ارزیابی می کنید؟
سئوال خوبی است. باید در یک سطر اینگونه گفت که جایگاه امیر علی شیر نوایی در ادبیات ترکی مانند حافظ و سعدی و نظامی در شعر فارسی است با این تفاوت که شعرای فارسی هرکدام در یک حوزه نامدار هستند ولی علی شیر نوایی در تمام حوزه های شعر ترکی شاهکار است به حدی که از قرن ۹ به بعد تمام ادبیات ترکی و حتی بخشی از ادبیات فارسی تحت تاثیر او قرار دارد.تحقیقات من نشان می دهد قله های ادبیات ترکی و فارسی تحت تاثیر آثار نوایی است به طوریکه دلیل اصلی ایجاد سبک هندی در شعر فارسی نیز آثار علی شیر نوایی بوده به طوریکه صائب تبریزی به عنوان یک شاعر ترک زبان، تحت تاثیر آثار نوایی قرار گرفته و با بازگردان سبک دیوان نوایی به فارسی، سبک هندی را بنیان نهاده است.
صائب تبریزی در یکی از سروده های خود، علاقه و تاثیر نوایی در آثار خود را اینگونه سروده است:
کاش آن ترک ستمکار به قرآن می‌داشت
اعتقادی که به دیوان نوایی دارد
تاثیرات نوایی تا صده های اخیر نیز تداوم داشته به طوریکه فضولی، دیگر شاعر بزرگ ادبیات ترکی نیز بیشترین تاثیر را از علی شیر نوایی گرفته است.
در ادامه راه چه برنامه ای برای آثار دیگر امیر علی شیر نوایی دارید؟
خمسه نوایی که نظیره ای است بر خمسه نظامی آماده چاپ است...امیر علی شیر نوایی به میراث و هویت فرهنگی مشترک ایران با کشورهای ترک زبان منطقه تبدیل شده لذا تلاش می کنم جایگاه این شاعر، ادیب و دانشمند ارزشمند ایرانی را که در داخل کشور ناشناخته مانده احیا کنم.
سپاس از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
۴۶
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1902915
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟